بررسی شاخه نرمتنان

بررسی شاخه نرمتنان

شاخه نرمتنان                                                   (Phylum Mollusca)

اعضای شاخه نرمتنان بدن نرم و بدون تقسیمی دارند. معمولاً سر آنها در قسمت جلو است  و یك پای شكمی و تودة‌ احشایی پشتی نیز در بدن آنها وجود دارد.

 بدنشان كم و بیش از یك روپوش (Mantle) نازك احاطه شده است  اغلب در یك صدف آهكی خارجی محفوظ اند. این شاخه از پنج رده تشكیل میگردد كه از لحاظ ظاهر، طرز زندگی و رشد با یكدیگر اختلاف دارند.

1- رده دو عصبیها مانند كیتونها

2- رده ناوپایان مانند دنتالیوم

3- رده شكمپایان مانند حلزونهای صدفدار و بی‌صدف.

4- رده تبرپایان مانند صدفهای خوراكی دو كفه‌ای

5- رده سرپایان مانند نوتیلیها

6- اسكوئیدها ، هشتپایان و غیره

فسیل شناسی نرم تنان:

یكی‌ از مهمترین بخش های بی‌مهرگان خصوصاً از نظر مطالعه فسیل شناسی نرم تنان است. نرم تنان در دریا، آبهای شیرین، دریاچه‌ها و بالاخره خشكی زندگی می‌كند.

نام نرمتنان اصولاً برای انواع به كار برده شده كه قسمت سخت ندارند و لذا به دو دسته تقسیم شدند: دسته‌ای دارای قسمت سخت و دستة‌دیگر بدون قسمت سخت می باشند.

اساسی تقسیم بندی جدید به وسیلة‌ دانشمندی فرانسوی پایه گذار شد و او بر اساس شباهت قسمتهای نرم و قسمتهای سخت، نرم تنان را به سه رده تقسیم بندی كرده كه عبارتند از: گاستروپودار، سفالوپودا و دو كفه‌ای‌ها .

صور مشخصة نرم تنان عبارت است از:

1- عدم بند بند بودن بدن

2- تقارن ارگانیسم بدن نسبت به یك صفحه

3- مركزیت عضو حساس در سر (به استثناء پلسی پودا)

4- پوشیده شدن بدن به وسیله پوست

5- خواص اختصاصی دستگاه گوارش و سیستم عصبی

6- صور مشخص در حالات لاروی

پوست دارای سلول‌هایی است كه غشاء را ترشح می‌كند. غشاء در كلیة نرم تنان از كربنات كلسیم ساخته شده و تمام یا قسمتی از آن به صورت كلیست یا آراگونیت است. معمولاً غشاء خارجی گاهی كاملاً داخلی است.

ردة گاستروپودا: بدن معمولاً در یك غشاء مارپیچ غیرمتقارن قرار دارد. سر مشخص و دارای یك یا دو زوج Tentacle و یك زوج چشم است. پا عریض و مسطح است ولی در انواع شناگر به شكل بال مانندی در می‌آید.

ردة شكم پایان

ردة شكم پایان بزرگ‌ترین و متنوع‌ترین گروه از نرم تنان است و دربرگیرندة بعضی از ابتدایی‌ترین نرم تنان (بعضی از شكم پایان دریازی) و بعضی از تكامل یافته‌ترین آن ها (بعضی شكم پیان خشكی زی) است. صدف این جانوران یك تكه و معمولاً مخروطی شكل است كه تودة‌ احشایی را احاطه كره است. سر و پای عضلانی معمولاً تقارن دو طرفی دارد ولی این تقارن به علت پنج خوردن تودة احشایی، در تودة احشایی به چشم نمی خورد.

شكم پایان از طریق جلد (جبه) و یا حفرة جبه كه نقش شش را بازی می كند، تنفس می‌كند. جداش و یا تك جنس و هر مافرودیت هستند و در عده‌ای چرخة زندگی مستقیم است.

در شكمپیان (به یوننی  Gaster = شكم + Podos= پا)  سر كه در قسمت جلو بدن است، پای شكمی، كه طویل است تقارن دو جانبی دارد. تودة احشایی معمولاً درون یك صدف پشتی جای میگرد و هر دو بطور مارپیچی پیچیده و غیر متقارن میباشد. سر تودة كم و بیش استوانه‌ای شكلی است كه بدون آنكه از بقیة‌ بدن مشخص باشد بطرف جلو ادامه دارد. بر روی سر زواید حسی موجود است كه شاخك نامیده میشود و بر حسب نوع حیوان متفاوت میباشد. دهان در انتهای قدامی بدن واقع است و در داخل دهان زبانة‌كوچكی وجود دارد بنام سوهانك. در این عضو دندانهایی وجود دارد كه تعدادش در انواع مختلف متفاوت است و در بعضی نمونه‌ها بالغ بر چندین هزار است.

چین خوردگی پوست بدن یا روپوش حفرة وسیعی را تشكیل می دهد كه آنرا حفرة روپوشی مینامند.

دستگاه دم زدن، مجرای مواد دفعی و مجرای دستگاه تناسلی، در حفرة روپوشی قرار دارد.

در شكمپایان اجدادی شاید در همة قسمتها تقارن دو جانی وجود داشته است.

ولی در گونه‌های زنده قرینة دو طرفی كامل از بین رفته است زیرا بدن جانور در حول محوری كه از رأس صدف عبور مینماید 180 درجه یا كمتر دوران حاصل نموده است و در اثر این دوران حفرة روپوشی در نزدیك سر جانور قرار گرفته است.

شكمپایان معمولاً دارای یك جفت چشم هستند كه بر روی سر و احیاناً در انتهای قدامی بدن روی شاخكها قرار گرفته ‌است.

حلزون باغی:

نام علمی حلزون معمولی كه در باغ‌ها به چشم می‌خورد  Helixaspersa است.

موجود فعال از نظر ظاهری یك قسمت پایی- سری دارد كه سر در جلویی ترین بخش آن واقع است و با دو جفت شاخك (جفت اول حسی و جفت دوم چشمی) از بقیه قسمت‌های آن متمایز است. دهان كه یك منفذ شكاف مانندی است و دست زیر حد جلویی پایی - سری واقع است، چندان مشخص نیست. پای عضلانی كه دارای تقارن دو طرفی است مرز مشخصی با سر ندارد. تودة احشایی مركب از امعاء و احشاء پیچ خورده، توسط یك صدف یك تكة‌ مارپیچ احاطه شده است.

جبه پوشانندة تودة‌ احشایی در حاشیة پائینی كمی ضخیم‌تر است (جز در یك نقطه به نام منفذ و یا به نوموستوم كه در سمت راست بدون قرار دارد) و یقة‌ جبه نامیده می‌شود. در محل نوموستوم جبه با دیوارة ‌بدن اتصال ندارد و حفرة جبه كه یك دیوارة عروقی دارد و هوادار است. از فاصله گرفتن جبه از دیوارة‌ بدن ایجاد شده است. این حفره نقش ریه یا شش را برای جانور بازی می كند؛ عروق دیوارة‌ حفره به كمك هوا، اكسیژنه می‌شوند. اكسیژن به قلب می رسد و توسط سرخرگ ها به دیگر نقاط بدن انتقال می‌یابد. خون تیره نیز به قلب باز می گردد و از قلب به حفره جهت تبادل جریان می‌یابد.

منفذ تناسلی كوچك است و در نزدیكی پایة شاخك چشمی در سمت راست قرار دارد. تنها منفذ اداری و مخرج به می‌شوند و موقعیت آن‌ها به این ترتیب است كه مخرج كمی عقب منفذ ریه و منفذ اداری كمی بالای مخرج قرار دارد.

در این جانور جز منفذ ریه، منفافذ اداری و مخرج از بیرون نمایان نیستند.