بررسی كوكسیدیوز ، بیماری انگلی طیور

پیشگفتار  

كوكسیدیوز مهمترین و متداولترین بیماری انگلی طیور است كه می‌تواند موجب ایجاد خسارات اقتصادی عمده‌ای در مرغداریهای صنعتی گردد.

زیان ناشی از تلفات، كاهش میزان تولید- اشكالات ایجاد شده در میزان ضریب تبدیل غذائی، رشد و عملكرد گله در اشكال بالینی و تحت بالینی كوكسیدیوز از جمله این موارد بشمار می‌آیند.

در سالهای نخست پرورش تجاری طیور، وقوع فراوان كوكسیدیوز اغلب منجر به بروز مسائل حادی می‌گردید پس از آن تفكیك تمایز شكل بالینی كوكسیدیوز از موارد تحت بالینی آغاز شد بطور كلی این مسئله مورد قبول قرار گرفته كه در مرغداریها اغلب اشكال تحت بالینی و یا سطح پائین آلودگی با كوكسیدیوز دیده می‌شود كه فاقد اهمیت اقتصادی قابل توجه می‌باشند. با این حال پس از گذشت چند سال، به دنبال افزایش شواهد بدست آمده این نتایح مورد بازنگری قرار گرفته است. مطالعات دقیقی كه توسط B raunius  (1980) و Voeten و همكاران (1988) در سطح فارم بعمل آمد حاكی از آن است كه سطوح پایین آلودگی با كوكسیدیوز قادر است بر روی عوامل مؤثر بر تولید تأثیر زیانباری داشته باشد. (22) وسعت آسیب‌ها و ضایعات ناشی از این بیماری بستگی به زمان وقوع در دوره پرورش دارد، در صورتیكه جوجه‌ها در دروة بحرانی[1] یعنی هفته سوم، چهارم و پنجم مبتلا به بیماری شوند، در دروه پس از بیماری تا زمان كشتار در جوجه‌های گوشتی و زمان تولید در مرغان تخمگذار خسارت وارده به تولید دیگر قابل جبران نخواهد بود.

این بیماری از لحاظ اقتصادی ضررهای هنگفتی را در بردارد كه در نوع خود بی‌‌نظیر است زیرا در جهان این بیماری سالیانه حدود 60 تا 120 میلیون دلار خسارت‌ مالی ایجاد می‌كند كه این امر بخوبی گویای عمق فاجعه است علاوه بر این هزینه‌‌هایی كه به طور سالانه در دنیا صرف خرید دارو، درمان و یا پیش‌گیری كوكسیدیوز می‌گردد، رقم اعجاب‌آور 150 میلیون دلاری می باشد (7)

در آمریكا به تنهائی سالانه 60 میلیون دلار صرف هزینه‌های داروئی مربوط به كوكسیدیوز می‌شود برای اینكه بتوانیم تصویر درستی از كل سرمایه‌ای كه سالانه بواسطه  كوكسیدیوز بطور جبران ناپذیری در سطح جهان زایل می‌شود ارائه دهیم، در اینجا سود خالص چند شركت چند ملیتی را كه بر طبق گزارش مجله معتبر اقتصادی فورچون[2]در سال 1986 مقامهای اول تا ششم را از حیث درآمد سالانه از بین 500 شركت چند ملیتی كسب كرده‌اند ذكر می‌كنیم

1. آی، بی، ام                               000/555/6 دلار در سال

2. اكسون                                   000/870/4 دلار در سال

3. جنرال متورز                           000/999/3 دلار در سال

4. فورد متور                               400/515/2 دلار در سال

5. جنرال الكتریك                          000/336/2 دلار در سال

6. آموكو                                    000/953/1 دلار در سال

این مقایسه ساده نشان می‌دهد كه سرمایه‌ای كه بوسیله كوكسیدیوز در سال زایل می‌شود از مجموع درآمد خالص چند شركت چند ملیتی بزرگ بسیار بیشتر است. 
(7 و 8)

متخصصین حدود 10-5% كل مرگ‌ومیر را در سطور جهان بواسطه كوكسیدیوز می‌دانند (56) البته خساراتی كه در سطح بالا ذكر گردید، شامل خساراتی فراوان ناشی از كوكسیدیوز تحت  بالینی نمی‌شود. خسارت منسوب به كوكسیدیوز تحت بالینی عبارت از افزایش ضریب تبدیل غذایی و كاهش اضافه وزن می‌باشد. محاسبه انجام شده نشان می‌دهد كه این شكل بیماری ضریب تبدیل غذائی را 4 تا 10 درصد افزایش می‌دهد. همچنین باعث كمبود وزن بدن بمیزان 50 تا 100 گرم در پایان دوره پرورش جوجه‌های گوشتی می‌شود. پیش‌بینی شده است كه به ازای هر پرنده خساراتی معادل 5 تا 10 سنت آمریكا وارد می‌شود.

سرمایه‌ای كه اكنون در صنعت پرورش طیور گوشتی در ‎آمریكا در جریان است به چندین میلیارد دلار بالغ می‌شود و بنابراین كاربرد گسترده داروهای ضد كوكسیدیوز بخصوص در طیور گوشتی از اهمیت فراوانی برخوردار می‌باشد. و از ضررهای اقتصادی بسیار هنگفتی جلوگیری بعمل می‌آورد.

كاربرد داروهای ضدكوكسیدیایی در هر كشور یك ضرورت تلقی می‌شود ولی دقت در  انتخاب و نوع داروهای ضدكوكسیدیایی نیز نبایستی نادیده گرفته شود. عمده‌ترین مسئله در مورد كوكسیدیوز انتخاب دارویی مناسب می‌باشد. (1)

مقدمه

بیماری كوكسیدیوز دارای اهمیت جهانی در صنعت طیور می‌باشد این بیماری بوسیله  پروتوزآها كه انگلهای تك سلولی می باشند. ایجاد می‌گردد. این پروتوزآها[3] متعلق به شاخه آپی كمپلكسها[4] و جنس آیمریاها[5]‌ می‌باشد. (2 و 10)

آیمریاها در اپیتلیوم روده تكثیر نموده  و سبب تخریب بافتها می‌گردند و متعاقب آن فرآیندهای هضم و جذب مختل گردیده، پرنده از دریافت مواد غذائی و آب محروم شده و در نتیجه دچار دهیدراتاسیون، كم خونی و حساسیت در برابر سایر عوامل بیماریزا می‌گردد.

خانواده آیمریاها نسبت به هرگروه از حیوانات، اختصاصی می باشند و كوكسیدیاهای ماكیان فقط ماكیان را آلوده می‌كنند. 9 گونه آیمریا در ماكیان شناخته شده ولی فقط 5 گونه‌ آن بیماریزا تشخیص داده شده كه عبارتند از:

آیمریا نكاتریكس[6]، آیمریا برونتی[7]، آیمریا آسرولینا[8]، آیمریاماگزیما[9] و آیمریاتنلا[10] همانند بسیاری از بیماریهای انگلی، كوكسیدیوز عمدتاً در پرندگان جوان بروز می‌نماید. زیرا پس از آلودگی پرنده با عامل بیماری‌، ایمنی در برابر بیماری به سرعت ایجاد شده و توسعه می‌یابد و ایمنی حاصله پرنده را در برابر آلودگی مجدد در برابر همان گونه محافظت می‌نماید.

تشخیص:

بعضی مواقع تشخیص وجود كوكسیدیوز در گله مشكل است. صرف مشاهده اووسیستدر مدفوع حتی حضور علائم بالینی می‌تواند ناشی از كوكسیدیوز نباشد. بدنبال بهبود از عفونت كوكسیدیائی، حیوان در برابر عفونت مجدد با همان گونه نسبتاً ایمن می‌باشد. این ایمنی آنقدر قوی نیست كه پرنده اصلاً دوباره آلوده نشود و بعد از عفونت مجدد صدمه نبیند. از طرفی این نوع ایمنی بندرت در برابر گونه‌های دیگر حفاظت‌ ایجاد می‌نماید، از این رو حضور اووسیست گونه بیماریزای آیمریا در مدفوع صرفاً نشانگر این نیست كه بیماری بالینی داریم. از طرفی كوكسیدیوز حاد ممكن است علائم شدید داشته باشد و یا حتی قبل از حضور اووسیست درمدفوع موجب مرگ پرنده شود. (عفونت آیمریاتنلا در جوجه). بنابراین یافت نشدن اووسیست در مدفوع، در بیماری همراه با اسهال نمی‌تواند به این معنی باشد كه كوكسیدیوز وجود ندارد.

كوكسیدیوز در روی لاشه سریعاً تشخیص داده می‌شود ولی در پرندگانی كه یكساعت یا بیشتر از مرگ آنها گذشته به علت تغییرات بعد از مرگ كه خیلی سریع در روده‌ها شروع می‌شود توجه به خصوصیات ضایعات در جهت تشخیص بی‌نتیجه است و بایستی تمام ساختمان روده مورد بررسی قرار گیرد. برخی از روشهای تشخیص عبارتند از:

1. آزمایش میكروسكوپی

جهت مشاهده اووسیست‌ها باید مقدار كمی از لایه مخاطی ناحیه ضایعه دیده را با محلول سالین بر لام رقیق نمود و سپس توسط لامل ‎آن را پوشاند در این حالت معمولاً اووسیست‌ها و ماكروگامتها براحتی دیده می‌شوند و لیكن در بسیاری از نمونه‌ها ضایعات بوسیله شیزونت‌های بالغ ایجاد می‌شوند.

وجود شیزونت‌های بزرگ در ناحیه میانی روده مربوط به ضایعات آیمریانكاتریكس و در روده كور مربوط به آیمرتنلا است.

بدلیل اینكه در گونه‌های مختلف اندازه و شكل اووسیست بسیار نزدیك بهم است، این فاكتور در امر تشخیص چندان مفید نخواهد بود. اندازه‌گیری 30 تا 50 عدد اووسیست معمولاً شاخص خوبی از اندازه گونه ناشناخته آیمریایی موجود در اختیار می‌گذارد.

2. طبقه بندی ضایعات

شدت ضایعات موجود عمدتاً مربوط به تعداد اووسیست بلع شده توسط پرنده و در ارتباط با سایر پرامترهایی از قبیل كاهش وزن و نوع مدفوع دفع  شده است. رایجترین سیستم مورد استفاده جهت طبقه‌بندی ضایعات روشی است كه توسط جانسون و رید[11] مطرح گردیده است. (19) در این سیستم جهت طبقه‌بندی ضایعات بر اساس شدت آنها از امتیازهای صفر تا 4 استفاده می‌شود كه صفر برای پرندگان سالم و 4+ به شدیدترین حالت بیماری داده می‌شود.

در زمان بروز طبیعی بیماری در سطح گله، طبقه‌بندی ضایعات ایجاد شده عمدتاً جهت تعیین شدت عفونت مفید می‌باشد در هر صورت حتی اگر چندین گونه از كوكسیدیا به طور همزمان سبب بروز بیماری گردند فقط در چهار قسمت از روده مورد مطالعه قرار می‌گیرند شامل:

1-   ناحیه دوازدهه

2-   روده میانی از ناحیه انتهایی دوازدهه تا زائده كیسه زرده

3-   قسمت انتهای روده از زائده كیسه زرده تا محل اتصال روده كور

4-   روده كور

3. طبقه بندی مدفوع

در اینجا نیز بر اساس نوع مدفوع محدوده‌ای بین صفر تا 4+ در نظر گرفته می‌شود بطوریكه 4+ نشاندهنده شدت حالت اسهال همراه با موكوس و مایعات یا خون می‌باشد.

4. روشهای مورد استفاده در تشخیص گونه‌ها

یكی از تكنیكهای تشخیص زمانی كه پرنده فقط با یك گونه آلوده شده باشد ایمنی متقاطع[12] است. ایجاد عفونت با یك گونه خاص موجب ایمن شدن در برابر سایر گونه‌ها نمی‌گردد. چنانچه گونه خاصی از كوكسیدیاها را به پرنده ای كه قبلاً در معرض آلودگی یا گونه خاص قرار داشته، بخورانیم عفونت آشكاری ایجاد می‌شود بدین ترتیب به حضور گونه دیگر در ایجاد بیماری پی‌می‌بریم. در این حالت با عمل حذف كردن گونه‌ها را می‌توان تشخیص داد. این روش وقت و هزینه‌ زیادی می‌برد و نیاز به تجهیزات آزمایشگاهی زیادی دارد.