مقاله آشنایی با گیاه داروئی آویشن

مقدمه

آویشن یكی از قدیمی ترین گیاهان دارویی و ادویه ای است. به طوری كه مصریان و یونانیان باستان از آویشن برای درمان بیماری های خود استفاده می كردند.

 به علت خواص ضدباكتریایی، ضد قارچی و ضد انگلی اسانس آویشن، این گیاه از قرن 16 رسماً به عنوان یك گیاه دارویی معرفی شد و در تمامی فارماكوپه های معتبر خواص درمانی آن مورد تایید قرار گرفت.

نیومن در سال 1725، ماده موثره این گیاه را كشف كرد و آن را كافور آویشن نامید و دانشمند دیگری به نام لالماند در سال 1853، این ماده را تیمول نام گذاشت. از این زمان به بعد، بررسی های زیادی بر روی اثر درمانی این گیاه به عمل آمد و از آن در معالجه بیماری های مختلف استفاده شد.

آویشن یكی از گیاهان مهم تجاری است كه در برخی از كشورها از جمله مجارستان از نظر صادراتی ارزش خاصی دارد. به طوری كه سالیانه معادل 20 تن آویشن به ارزش 60 هزار دلار از مجارستان به سایر كشورهای اروپایی صادر می شود. اسپانیا و فرانسه نیز تهیه كنندگان آویشن برای آمریكا هستند.

در حال حاضر آویشن در سطوح وسیعی در كشورهای اسپانیا، آلمان، فرانسه، پرتغال، امریكا، چك اسلواكی، مجارستان و شمال افریقا كشت می شود.

مشخصات گیاه شناسی

آویشن گیاهی خشبی و چند ساله است. منشأ آن نواحی مدیترانه گزارش شده و در جنوب اروپا در سطوح وسیعی می روید. این گیاه در نواحی نیمه خشك زلاندنو در سطح زیادی مشاهده می شود.

ریشه مستقیم، كم و بیش چوبی و انشعاب های فراوانی دارد. ساقه مستقیم، چهار گوش و ارتفاع آن متفاوت بوده و بین 20 تا 50 سانتی متر یافت می شود كه به شرایط اقلیمی محل رویش آن بستگی دارد. پایین ساقه چوبی است در حالی كه قسمت های فوقانی آن سبز رنگ بوده و انشعاب های فراوانی دارد. با گذشت سن گیاه، بر تعداد انشعاب های ساقه اضافه می شود و گیاه بسیار انبوه و بر پشت به نظر می رسد.

برگ ها كوچك، متقابل و كم و بیش نیزه ای شكل و بدون نوك و دمبرگ هستند. برگ ها پوشیده از كرك های خاكستری رنگ و حاوی اسانس است گل ها كوچك، نر ماده و به رنگ های سفید، صورتی یا ارغوانی مشاهده می شوند. گل ها به صورت مجتمع در قسمت های فوقانی ساقه هایی كه از بغل برگ ها خارج می شوند، به طور مجتمع پدیدار می شوند. كاسه گل دارای دو لبه كاملاً مشخص است. لبه بالایی دارای سه دندانه و كوتاه و نسبتاً پهن و لبه پایینی از دو دندانه بلند و باریك كاملاً مشخص تشكیل شده است. كاسه گل پوشیده از كرك های غده ای حاوی اسانس است، گل ها از سال دوم رویش، اواسط اردیبهشت ظاهر می شوند.

میوه فندقه به رنگ قهوه ای تیره و طول آن یك میلی متر است. داخل میوه چهار بذر به رنگ قهوه ای تیره وجود دارد. بذر آویشن بسیار زیر است و وزن هزار دانه آن 25/0 تا 28/0 گرم است.

پیكر رویشی آویشن از بوی مطبوعی برخوردار است كه ناشی از وجود اسانس است. اسانس در كرك های غده ای ساخته و ذخیره می شود. اندام های هوایی این گیاه (غیر از ساقه های چوبی) حاوی اسانس هستند. مقدار اسانس در شرایط اقلیمی مختلف متفاوت و بین 1 تا 5/2 درصد است. در پیكر رویشی آویشن غیر از اسانس تركیب هایی مانند تانن (8 تا 10 درصد)، فلاونوئید، ساپونین و مواد تلخ وجود دارد.

بذرهای آویشن 2 الی 3 سال از قوه رویشی خوبی برخوردار هستند. در شرایط اقلیمی مناسب 14 تا 20 روز پس از كاشت، سبز می شوند. رشد اولیه این گیاه بسیار كند و بطئی است. آویشن در اوایل رویش نسبت به ساقه بسیار حساس است و به تابش نور كافی نیاز دارد. با گذشت سن (گیاهان چند ساله) در اوایل بهار (فروردین) رویش گیاهان آغاز می شود و از اواسط اردیبهشت، اولین گل ها ظاهر می شوند و گل دهی تا اواخر خرداد همچنان ادامه می یابد. چنانچه گیاهان در تابستان برداشت شوند، تحت شرایط اقلیمی مناسب و با تشكیل ساقه های گل دهنده مجدداً به گل می روند.

طبقه بندی

نام آویشن برای گروهی از گیاهان كه همگی به خانواده نعناعیان تعلق دارند، به كار برده می شود. این گیاهان شامل سه جنس مختلف به شرح زیر هستند.

جنس Zataria

این جنس دارای گونه ای به نام Zmultiflora BOISS است كه در جنوب ایران تحت عنوان «آویشن شیرازی با آویشن برگ پهن» ساخت شده است و گیاهی است خشبی با برگ های كوچك و تقریبا گرد و ساقه های سفید رنگ. كاسه گل آن تخم مرغی لوله ای و دارای 5 دندانه مساوی و كوچك است.

این گیاه پراكندگی محدودی در جهان دارد و منحصراً در ایران، افغانستان و پاكستان می روید. پراكندگی آن در كشورمان محدود به مناطق اصفهان، فارس، كرمان، بندرعباس، بلوچستان و خراسان است.

جنس Ziziphora

كاربرد كود سبز در كشاورزی پایدار

تناوب زراعی و تنوع ژنتیكی از دیرباز به عنوان اركان سیستمهای تولید كشاورزی سنتی و موفق به شمار می آمده اند. در نیمه اول قرن بیستم، تناوب زراعی مورد توجه بسیار قرار داشت و تا چند دهه پیش نیز پژوهشهای مربوط به تناوب همچنان ادامه داشت با پایان گرفتن جنگ جهانی دوم، كودها ازته نسبتا ارزان قیمت به بازار معرفی شدند و بدین ترتیب جاذبه ای اقتصادی موجب جایگزینی كودها با تناوب زراعی گردید و تحقیقات و ترویج نیز بر همین مبنا متمركز شدند. این امر تا بدین جا پیش رفت كه امروزه بسیاری از زارعین، حاصلخیزی خاك را با میزان مصرف كود برابر می دانند.

قبل از معرفی كودهای شیمیایی، استفاده از بقولات در تناوب برای بهبود حاصلخیزی خاك به عنوان یك شیوه مهم و رایج مدیریتی به شمار می آمد. به منظور افزایش ازت و در نتیجه بهبود حاصلخیزی خاك، از دو نوع بقولات استفاده می شد: «بقولات یكساله دانه‌ای و بقولات علوفه ای چند ساله به عنوان كود سبز».

آنچه كه اجرای تناوب زراعی را در حال حاضر پیچیده می سازد وجود برخی عوامل اقتصادی است كه مزایای بیولوژیك این شیوه مدیریتی را تحت الشعاع قرار می دهند. یقینا هیچ كشاورزی راضی به جایگزین كردن محصول پربازده خود مثل غلات با دیگر گیاهان به نسبت كم بازده نیست. البته در نظامهایی كه تناوب اجرا می‌شود در مقایسه با نظامهای تك كشتی حتی اگر كود ازت در آنها به اندازه كافی مصرف شده باشد، عملكرد محصولات غالبا 10 تا 40 درصد بیشتر است.

حاصل خیزی پایدار خاك به مفهوم قابل دسترس بودن دائمی عناصر غذایی برای گیاه است. حاصل خیزی پایدار هنگامی تحقق می یابد كه تمامی عناصر غذایی جذب شده توسط گیاهان به خاك برگردد؛ به طوری كه این عناصر غذایی جذب شده توسط گیاهان به خاك برگردد؛ به طوری كه این عناصر بتوانند مجدداً مورد استفاده این گیاهان قرار گیرند. در چنین وضعیتی است كه چرخه عناصر غذایی شكل می گیرد. تفاوت اساسی نظامهای طبیعی و زراعی در ان است كه در نظامهای زراعی مقدار نسبتاً زیادی از عناصر غذایی از طریق برداشت محصول از سیستم خارج می‌شود. بنابراین در صورت استفاده مداوم از نظامهای مذكور لازم است. كه عناصر غذایی مصرف شده در آنها به طریقی جایگزین شوند. در سیستمهای فعلی چرخة عناصر غذایی به طور كامل بسته نمی‌شوند، زیرا این عناصر دائماً به چرخه یاد شده اضافه شده و یا از آن خارج می‌شوند. به حداقل رساندن تلفات عناصر غذایی در چرخه مذكور و تامین نهاده های ضروری برای گیاه رمز موفقیت حاصل خیزی خاك در نظامهای كشاورزی پایدار است.

فرسایش و آب شویی

مادامی كه عوامل فرساینده خاك از قبیل رواناب و باد كنترل نشوند، انسان شاهد هدر روی عناصر غذایی از این طریق خواهد بود.

حجم هدر روی عناصر غذایی از طریق آب شویی تحت كنترل اقلیم، خصوصیات فیزیكی و شیمیایی خاك، نوع محصول، و نوع عنصر غذایی و غلظت آن در خاك است. اثرات متقابل این عوامل موجب می‌شود كه تلفات عناصر غذایی از راه آب شویی دارای دامنه‌ای وسیع باشد. از آن جا كه عناصر غذایی به وسیله آب از محدوده ریشه و نهایتا از چرخه خارج می‌شوند لذا نوع نزولات جوی و نحوه توزیع آنها بر میزان هدر روی عناصر غذایی از طریق آب شویی تاثیر می گذارد.

یك روش كاستن از تلفات ناشی از آب شویی استفاده از كودهایی است كه عناصر غذایی آنها به مرور در طی فصل رشد آزاد می‌شود. بارزترین نمونه این كودها، كودهای دامی و كود سبز است كه به موازات تجزیه در خاك عناصر آنها آزاد شده و در اختیار محصول قرار می گیرد. البته اگر مقدار ازت  تولیدی توسط این كودها بیش از حد نیاز محصول بعدی باشد، مشكل آب‌شویی نیترات وخروج آن از محدوده ریشه وجود خواهد داشت.