بررسی عملیات زمین‌شناسی ایران

گزارش مربوط به زمین شناسی منطقه اشتهارد ESHTEHARD

        ·موقعیت جغرافیایی و راه های ارتباطی

منطقه مورد بررسی در محدوده میان  تا  طول شرقی و  تا  عرض شمالی جای دارد.

ارتفاعات منطقه: بلندترین بخش منطقه بلندایی برابر با 2125 متر و پست ترین بخش آن ارتفاعی نزدیك به 1131 متر دارد. بزرگترین مناطق مسكونی شهری منطقه عبارتند از: بوئین زهرا و اشتهارد.

راه های ارتباطی اصلی منطقه عبارتند از: جاده آسفالته مرد آباد به قزوین كه از شهرهای اشتهارد و بوئین زهرا می گذرد، جاده آسفالته بوئین زهرا به ساوه و جاده خاكی هجیب به زرین ده

        ·زمین ریخت شناسی (ژئومورفولوژی)

عوامل كنترل كننده زمین ریخت شناسی در منطقه را می توان عامل ساختاری، لیتولوژیكی، دگرسانی و آب و هوایی برشمرد. سنگهای آتشفشانی ائوسن ارتفاعات منطقه را پدید آورده است. نواحی گسله عمده در مرز جدا كننده برجستگی ها و مناطق پست، جای دارند. فزون بر آن بیشتر طاقدیس ها ارتفاعات منطقه را پدید آورده اند، شرایط آب و هوایی نیز سبب كنترل زمین شناسی شده است به گونه ای كه گرانیت ها بر اثر هوازی گودیهایی را در منطقه پدید آورده است. در این میان گفتنی است كه دگرسانیهای گرانیت ها در این راستا دست اندر كار بوده است. سنگ نهشته های نئوژن نیز به دلیل سست بودن واحدهای سنگی آن فرسایش پذیرند و مناطق پست و كم ارتفاعی را پدید آورده اند.

        ·چینه شناسی

در منطقه مورد بررسی، سازندهای كهن تر از ائوسن دیده نمی شود.

        § ائوسن

الف) ائوسن میانی: ائوسن میانی در منطقه با توف های سبز رنگ كه گاهی متمایل به آبی است مشخص می شود، این توف ها ستبرایی نزدیك به چند متر دارند، در میان توف ها ایگینمبریت های قرمز رنگ با تركیب داسیتی و گدازه های داسیتی قرمز رنگ دیده می‌شود به همین سان به گونه ای میان لایه ای چند لایه آهكی ناپیوسته و عدسی شكل سیاه و كرم رنگ در میان توف ها دیده می‌شود- این واحد در بردارنده فسیل استراكود و بقایایی از نومولیت است كه در اثر تبلور دوباره ساختمان داخلی آنها از میان رفته است و از این رو سن آنها به درستی قابل تشخیص نیست. توف های سبز در افق های بالاتر نخست به توف های جوش خورده سبز تا خاكستری و سپس به توف های ریولیتی كرم رنگ تبدیل می شوند. با توجه به رخساره توف ها (هیالوكلاستیك) و وجود لایه های آهكی محیط پیدایش توف های از دیدگاه رخساره سنگی می توان این سری را با واحدهای E5 – E4 – E3 در منطقه قم –آران مقایسه كرد كه امامی در سال 1981 برای منطقه یاد شده معرفی كرده است.

ائوسن میانی در منطقه به 5 واحد سنگی تفكیك شده است كه عبارتند از:

 واحدی است كه دربرگیرنده ائوسن میانی به گونه ای عام و فراگیر، این نام گذاری در آن بخش هایی از ائوسن میانی انجام شده است كه امكان تفكیك واحد وجود نداشته است در برخی بخش های ائوسن میانی دربرگیرنده واحد گدازه ای و ایگنیمبریت های قرمز رنگ است. در این نقاط ماگمای داسیتی توف های سبز را به سان سیل و دایك بریده و یا در پیكر روانه های آتش فشانی بر روی لایه های توف جریان یافته است، چندین افق از این گدازه ها و سنگهای ایگنیمبریتی در منطقه دیده می شوند كه میان آنها لایه های توفی نیز به چشم می خورد در این میان دایكها و سیلتها تنها و تنها در توف ها جایگزین شده اند و ائوسن بالایی را نمی برند. توفهای ائوسن میانی از دیدگاه تركیب با سنگهای یاد شده همسانی دارند و گمان می رود تناوبی از تكاپوهای گدازه ای و انفجاری در روند زمانی ائوسن میانی انجام گرفته باشد و ماگما با تركیب داسیتی حوضه رسوبی ائوسن میانی را تغذیه كرده باشد دایكها و سیلتهای یاد شده در واقع نماینده سنگهای نیمه آتشفشانی (Subvolcanic) ائوسن میانی اند. قرون به آن تركیب شیمیایی توف ها (داسیتی) و هم ارز تركیب سنگهای ماگمایی یاد شده است و نشان از آن دارد كه خاستگاهی یگانه دارنده قائده این واحد مشخص نیست. در روی این واحد ایگینمبریت و گدازه تیره رنگ جای می‌گیرد. سنگهای این واحد دربرگیرنده توف های سبز است كه بخش بزرگی از سنگهای این واحد را پدید می آورد، ایگینمبریت و گدازه داسیتی قرمز رنگ‌اند.

 واحدی دربرگیرنده لایه های توفی رنگ با تركیب ریولیتی است این توف ها در بالای توف های سبز و زیر واحد  جای می‌گیرد. از این رو توف های یاد شده بخشهای بالایی ائوسن میانی را پدید می آورند. البته گسترش سطحی این توف ها در همه جا یكسان نیست و در جاهایی توف های سبز به گونه ای مستقیم در زیر واحد  جای می‌گیرند. این توف ها گاه دچار پدیده كائولینی شدن شده اند. از دیدگاه پتروگرافی كرم رنگ و دانه ریز هستند و تا اندازه ای دچار دگرسانی كائولینی شده اند. بافت نخستین سنگ ولكانو كلاستیك است كه اجزای شیشه پس از پیدایش متبلور شده اند، قطعات بلورین در آنها دیده نمی شود.

این واحد دربرگیرنده یك لایه بازالت سیاه رنگ است. گسترش سطحی این لایه بسیار اندك و كم گستره است و در میان توف های كرم رنگ جای گرفته است.

شامل لایه های آهكی ناپیوسته عدسی شكل به رنگ كرم و سیاه است. این واحد در بین توف های كرم رنگ مشاهده می‌گردد. در یكی از پلاكهای تهیه شده از این واحد یك قطعه مشكوك به فسیل نومولیت كه ساختمان داخلی آن از بین رفته بود و یك استراكود مشاهده گردیده است.

این واحد شامل گدازه های داسیتی قرمز رنگ و ایگنیمبریت های داسیتی قرمز رنگ است. رنگ این واحد قرمز روشن است و در بین توف های سبز به صورت افق هایی دیده می‌شود. همچنین به صورت دایك و سیلهایی نیز دیده می‌شود كه تغذیه كننده این افق های گدازه ای ایگنیمبریتی بوده است.

ب) مجموعه ائوسن بالایی

مجموعه سنگهای ائوسن بالایی با رنگ تیره شان به آسانی از سری سبز ائوسن میانی قابل تشخیص است این مجموعه كه به گونه ای همشیب بر روی سری سبز ائوسن میانی جای می گیرد، دربرگیرندة گدازه های آندزیتی و لاتیتی با بافتی بیشتر پورفیریك و گاهی مگاپورفیریك است كه در بخشهایی به گونه ای متناوب با لاپیلی توف قرار می گیرند. به طور تقریب در همه افتها ، پهنه ها و لایه های ایگنیمبریتی را می توان دید. گدازه و گنبدهای ریولیتی گسترشی كمتر دارند. برخلاف سری سبز میانی كه نشان از ولكانیسم زیردریایی دارد مجموعه ائوسن بالایی نشان دهنده ولكانیسم قاره ای تا دریایی كم ژرفا (ساحلی) است.

ائوسن بالایی در منطقه به 3 بخش تقسیم می‌شود: 1- بخش پایینی 2- بخش میانی 3- بخش بالایی.

1- بخش پایینی ائوسن بالایی: دربرگیرنده تناوبی از لایه های گدازه ای و ایگنیمبریت با توف و لاپیلی توف است، این بخش در حقیقت نمایاگر مرحله گذر از فوران انفجاری و محیط دریایی به مرحلة فوران آرام گدازه ای و محیط قاره ای تا ساحلی است كه در آن لایه های گدازه ای و ایگنیمبریت افقهای پایینی آن دارای تركیب به گونه ای كلی اسیدی است. گاهی سنگهایی با تركیب میانه نیز در میان آنها دیده می‌شود. 

گزارش مربوط به زمین شناسی منطقه قم (كوه های دو برادر-گنبدهای نمكی)

موقعیت جغرافیایی

ناحیة مورد بررسی در مختصات جغرافیایی   تا  طول شرقی و   تا  عرض شمالی واقع شده است . آب و هوای قم به نسبت گرم وخشك است بیشترین درجه حرارت در تابستان بالای صفر و كمترین آن در زمستان  زیر صفر است میزان بارش سالیانه قم نزدیك به MM122 است راه آسفالته وراه آهن قم- تهران، قم – كاشان ، قم – اراك و راه آسفالته قم – كازرون  ونیز جاده های درجه 2 و3 از راههای  ارتباطی محدودة مورد مطالعه هستند از دیدگاه ریخت شناسی قسمت شمال شرقی ناحیه را بخشی از دریاچه حوض سلطان پدید آورده این دریاچه به طور كلی    KM  120 گستره دارد و پست ترین محل ان نزدیك به  750 m  از سطح دریا بلندی دارد.

از رشته كوههای جنوب غربی ناحیه می توان به كوه یزدان با بلندای m   1630 از سطح دریا اشاره كرد . شهر قم   920 m از سطح دریا ارتفاع دارد و در جنوب شرقی ورقه جای گرفته است در غرب اتوبان قم راستای ارتفاعات دو چاه ، كمر كوه و تپه‌های زبرون در جنوب غربی ناحیه شرقی – غربی است . ولی بلندیهای جنوب شرقی ناحیه از جمله كوه سفید،‌نرداقی ،‌خضر و كلاه قاضی و نیز بلندیها و تپه های ماهورهای شمال ناحیه راستایی نزدیك به شمال غربی – جنوب شرقی دارند . این ناهمواریها توسط دشتی گسترده كه مسیر رودخانه های قم رود و قره چای است از هم جدا شده اند.

        · زمین ریخت شناسی:

سنگهای آتشفشانی و سنگ آهك های الیگو- سیوسن و كنگومرای پلیوسن،‌تپه ماهورها و كوههای نیمه شمالی ناحیه را با راستای شمال غربی – جنوب شرقی پدیدآورده است. نیمه جنوبی ناحیه قم از یك سری ناودیس ها و تاقدیس های با دامنه هایی با شیب ملایم تا تند پدید آمده است مناطق برجسته را سازند قرمز بالایی در كوه یزدان پدید آورده است و سنگ آهك های ستیغ ساز، سازندقم از نظر بلندی پس از آن به شمار می رود ردیف های و لكانیك موجود در ینمة شمالی ناحیه در مجموع بلندیهای متوسطی را پدید آورده اند . سنگهای رسوبی و آذرآواری ائوسن بلندیهای كم و شیب توپوگرافی ملایمی دارند و بخش های b,e,d  از سازندقم و نیز بخش های ماری سازند قرمز بالایی و زیرین دره ساز و زود فرسای هستند كوه نمك قم یكی از گنبدهای نمكی است كه بیش از 1200 متر از سطح دریا بلندی دارد. این گنبد بر روی محور تاقدیس واقع شده است و بر روی كناره های جنوبی آن گدازه آندزیشی جای دارد. و احتمالاً در اثر وزن خود، انحلال نمك و حركت گنبد نمكی به صورت چندین بلوك جدا از هم (در ابعاد متغییر) شكسته شده است.

 · موقعیت ناحیه قم در زمین شناسی ایران:

منطقه مورد نظر از دیدگاه زمین شناختی درزون ایران مركزی و بخشی از مواد آتشفشانی ارومیه دختر جای گرفته است. در این محدوده سنگهای رسوبی،‌آذرین و آذرآواری سنوزوییك برون زد دارند و كهنترین سنگهای پدید آمده در این منطقه مربوط به فعالیتهای آتشفشانی دورة ائوسن پسین است.

ردیف های لكانیك و آذرآواری ائوسن پسین به طور عمده در نیمة شمالی منطقه و با راستای شمال غربی – جنوب شرقی جای دارند و از شمال غربی تا كوههای آرارات در تركیه ادامه دادند و از جنوب شرقی قسمتهایی از زون ایران مركزی را در بر می گیرد.

        · چینه شناسی :

- ائوسن پسین (( Eu :  

در بر گیرندة سنگ های آتشفشانی بازیك تا امید همراه با سنگهای آذرآواری ،‌مارن ، ماسه سنگ و شیل است. حجم و وسعت بخش آتشفشانی به مراتب بیشتر از بخشهای رسوبی است ریفهای آتشفشانی – رسوبی ائوسن پسین نزدیك به 282 كیلومتر مربع از بخشهای شمالی در برمی گیرد.

ارتباط حد زیرین آن با واحدهای قدیمی تر پوشیده و بر روی مرز بالایی آن (كوه گلستان) با نا پیوستگی فرسایشی سازندقرمز زرین جای دارد. از آنجاییكه در شمال منطقه برای تعیین جایگاه سنی این واحد كوشش فراوان به عمل آمده ولی فسیل شاخصی شناسایی نشد. در مطالعه مقاطع نازك نمونه های سنگی واحد  Eu اغلب آندزیت ها به شدت اكسیدشده و اسید آهن 20 تا 25 درصد آنرا فرا گرفته است.

دگرسای بسیار پیشرفته ای دارد ( سریسیت، كانی های رسی، كربنات و كمی كلریت) و گاهی در برخی نمونه ها بافت به سوی میكروگراندلار گرایش می یابد ولی بافت پورفیرتیك در آن پیشرفته است بر پایه دیاگرامهای ارائه شده توسط آردیس و باراگار 1971 متوسط تا بازیك به ترتیب درمحدودة كالكوآلكالن وتعداد كمتری درمنطقه توله ایتی(دیاگرام      AFM) و گروهی از آنها در محدودة ساب آلكالن و بخشی در محدوده آلكالن جای گرفته اند.

-    در جنوب باختری محدوده ورقه در منطقه كوه گلستان ، واحد  Eu رخنمون دارد و در اصل سنگهای آتشفشانی با تركیب آندزیتی بصورت جریان گدازه ای، دایكهای تغذیه كننده و سیل با بافت كم و بیش پورفیری و سنگهای آذرآواری هستند دارای ساخت لایه ای قابل تشخیص و رنگ عمومی آنها خاكستری تا خاكستری متمایل به سبز و در برخی نقاط كرم رنگ است حد زیری این سنگها مشخص نیست ولی بر روی حد بالایی آن با ناپیوستگی فرسایشی سازند قرمز زیرین جای گرفته است.

-         زیر واحد  :

در كوه گلستان و بسوی بخشهای بالائی ردیف آتشفشانی (Eu)،لایه های آذرآواری با دانه بندی تا درشت به رنگهای سبز،‌خاكستری و قرمز با میانلایه های آهكی نومولیت دار جای دارند. این سنگ ها آهك ها ضـخیم لایه، فسیل دار. برنگ قهوه ه ای روشن همراه با میانلایه هایی از مارن هستند كه به شكل عدسی در داخل سنگهای آتشفشانی ائوسن جای دارند . از نمونه آهكی این واحد میكروفسیلهای زیر توسط (ع.كیهانی) مطالعه شده است. كه نشانگر سن ائوسن پسین است .

-         زیر واحد :

در باختروجنوب باختری روستای چشمه پلنگی ونیز جنوب دریاچه حوض سلطان رخنمون دارد و بطور كلی از گدازه های بازالتی تا آندزیتی به رنگ خاكستری تیره پدید آمده است .

-         زیر واحد :

در نیمه شمالی قم و در امتداد ردیف های آتشفشانی ائوسن پسین گسترده شده اند و از گسترش شایان توجه برخوردارند.

این واحد سنگی، بطور كلی، از توف ایگنمبریتی و كریسال توف شیشه ای، با تركیب ریولیتی تا داسیتی، و توف برش جوش خورده جریانی و در برخی نقاط برش های آتشفشانی پدید آمده است این مجموعه دارای ساخت لایه ای و رنگ همگانی قرمز آجری تا خاكستری روشن متمایل به سفید است.  

-         زیر واحد :

این زیر واحد بطور عمده از توف ایگنمبریتی با تركیب داسیتی تا آندزیتی و توف ولكانیك با تركیب آندزیتی پدید امده است.

این ردیف های آشفشانی نسبت به واحد  بازیك تر است و از ارتفاع بیشتری برخوردار است، در مطالعه مقطع نازك یك نمونه از توف ایگنمریتی،‌بافت سنگ كریستالوكلاستیك و شیشه ای جریانی است . كریستالهای سنگ بطور كلی پلاژیوكلاز است و تركیب آن آندزین می باشد. سنگ فاقد كواتز است و كانی های مافیك به شدت به اكسید آهن و كربنات تجزیه شده اند. زمینه سنگ شدیداً شیشه ای است و تا انـدازه ای حالت روانه ای را نشان می دهد. در زمینه سنگ، اكسید آهن درصدبالائی را نشان می دهد. اكسیدآهن، كربنات و كانیهای رسی از كانیهای ثانویه سنگ هستند و كانی كدر از كانیهای فرعی آن بشمار می رود.

-         زیر واحد  :

-    در خاور روستای امین آباد و پادگان منظریه برونزد دارد و پستی و بلندیهای بسیار ملایمی دارد. این زیر واحد شامل كریستال توف شیشه ای به رنگ سبز روشن، مارن توفی و مارن گچ دار است، مرز زیرین آن بطور پیوسته و هم شیب بر روی زیر واحد  جای دارد و مرز بالایی آن توسط انباشته های كواترنری پوشیده است، به نظر می رسد این سنگها بطور جانبی به زیر واحد  تبدیل می شوند.

-         زیر واحد  :

درجنوب دریاچه حوض سلطان ودر امتداد گسل كوشك نصرت رخنمون دارد و در برگیرنده مارن گچ دار سبز تا كرم رنگ و مارن ماسه ای قرمز رنگ است. زیر واحد E E  نزدیك به 50 مترستبرا داردوبصورت عدسی كشیده ای در واحد    Eu  رخنمون یافته است. 

-         زیر واحد E :

در جنوب دریاچه حوض سلطان و در راستای گسل كوشك نصرت رخنمون دارد و از گسترشی به نسبت زیاد برخوردار است. این سنـگها دارای ساخت لایه ای هستند و از روانه های گدازه ای با تركیب آندزیتی تا بازالتی به رنگ قهوه ای ارغوانی و سبز خاكستری پدید آمده اند،‌اغلب دگرسان شده، حفره دارو حفرات توسط آنالیسم و كربنات پرشده است. ارتباط حد زیرین این سنگها با زیر واحد      E پیوسته و هم شیب بوده و روی هم رفته معادل بخش های بالایی واحد Eu  هستند.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                     صفحه

گزارش مربوط به زمین شناسی منطقه اشتهارد.................................................. 1-22

گزارش مربوط به زمین شناسی مناطق لرستان................................................... 23-44

گزارش مربوط به زمین شناسی منطقه اراك........................................................ 45-64

گزارش مربوط به زمین شناسی منطقه قم............................................................ 65-95

گزارش مربوط به زمین شناسی منطقه سمنان- گرمسار- ایوانكی- سرخه           96-137